Co to jest IBS, czyli zespół jelita drażliwego?
Zespół jelita drażliwego (irritable bowel syndrome - IBS) to zaburzenie czynnościowe jelit, które objawia się dyskomfortem lub bólem brzucha, związanym z wypróżnieniem lub zmianą rytmu wypróżnień.
Przyczyny
Nieznane są przyczyny zespołu jelita drażliwego. Do czynników patofizjologicznych należą: zaburzenia czucia trzewnego i czynności jelit, zarówno motorycznej, jak i wydzielniczej, zaburzenia regulacji osi mózg-jelito (czyli wzmożona reakcja na stres) oraz większa wrażliwość na bodźce trzewne niż u osób zdrowych.
Zespół jelita drażliwego występuje częściej po przebyciu biegunki infekcyjnej, zwłaszcza bakteryjnej. Przyczyną objawów mogą być takie zmiany składu mikroflory jelitowej, które wpływają na przebieg fermentacji w jelicie grubym i przyczyniają się do nadmiernej produkcji gazów jelitowych. U znacznej grupy chorych oprócz zaburzeń somatycznych stwierdzane są jednocześnie zaburzenia osobowości, niepokój, depresja, które mogą być przyczyną częstszego zgłaszania dolegliwości z przewodu pokarmowego.
Objawy
Przebieg IBS jest przewlekły i nawracający. Zależnie od dominującego objawu, może to być postać biegunkowa, postać, w której dominuje zaparcie, lub postać mieszana.
Choroba objawia się:
- zaparciami, które mogą być również objawem IBS; stolce są twarde, czasem przypominające „kozie bobki”; po oddaniu stolca wiele osób ma uczucie niepełnego wypróżnienia
- bólami brzucha o charakterze stałym lub nawracającym; mogą one występować w dowolnej okolicy brzucha, ale najczęściej w podbrzuszu i lewym dole biodrowym; ból może być ostry, nękający, kurczowy, może nasilać się po posiłku, ulegać złagodzeniu po wypróżnieniu, towarzyszyć częstym i luźnym wypróżnieniom; zgłaszane przez pacjentów bóle brzucha nie budzą ich w nocy;
- biegunkami, w których stolce mają charakter wodnisty lub półpłynny, rzadko jednak dochodzi do zwiększenia ich objętości; częstsze wypróżnienia, poprzedzone silnym parciem, występują po posiłkach, stresie psychicznym i w godzinach porannych;
U części chorych może występować ponadto: wzdęcie brzucha, nudności, wymioty, domieszka śluzu w kale, zgaga, bóle głowy, uczucie zmęczenia, a u kobiet - zaburzenia miesiączkowania i częstomocz.
Badanie stanu ogólnego pacjenta oraz stanu poszczególnych jego narządów nie wykazują istotnych odchyleń od stanu prawidłowego.
Rozpoznanie choroby ustala się na podstawie stwierdzenia typowych objawów i wykluczenia chorób organicznych. Konieczne jest wykluczenie występowania takich schorzeń, jak: nieswoiste choroby zapalne jelit, choroba trzewna, uchyłki okrężnicy, biegunki z powodu nadużywania środków przeczyszczających, nowotwory jelita grubego, nadczynność tarczycy, cukrzyca, niedobór laktazy, które mogłyby tłumaczyć występowanie dolegliwości.
Pomocne przy ustaleniu rozpoznania są tak zwane Kryteria rzymskie III, według których IBS można rozpoznać wtedy, gdy co najmniej 3 dni w miesiącu przez ostatnie 3 miesiące występował dyskomfort lub bóle brzucha, które miały co najmniej 2 z następujących 3 cech:
- poprawa po wypróżnieniu |
- początek dolegliwości związany ze zmianą wypróżnień |
- początek dolegliwości związany ze zmianą stolca |
Leczenie obejmuje odpowiednie postępowanie dietetyczne oraz leczenie farmakologiczne, które odgrywa rolę wspomagającą. Rokowanie co do wyleczenia jest niepomyślne. U większości chorych objawy uporczywie nawracają. Choroba ma jednak łagodny przebieg i nigdy nie prowadzi do wyniszczenia.
Dieta w zespole jelita drażliwego
Jak wykazują badania, choroba nie jest związana z odżywianiem, mimo że pacjenci najczęściej zgłaszają pojawienie się objawów po posiłkach lub po spożyciu określonego produktu lub grupy produktów.
Nietolerancja pokarmowa
Nietolerancje pokarmowe są rozpatrywane jako jeden z czynników rozwoju zespołu jelita drażliwego, a przynajmniej jako czynnik wywołujący objawy choroby. Identyfikacja nietolerancji pokarmowej u pacjentów powinna stanowić część składową postępowania dietetycznego. Niektóre pokarmy wydają się być częstszą przyczyną dolegliwości chorobowych u osób z IBS.
Najczęściej źle tolerowane są:
produkty mleczne |
kawa |
produkty z pszenicy |
jaja |
kukurydza |
pomidory |
cebula |
owoce cytrusowe |
drożdże |
kapusta |
nasiona warzyw strączkowych |
ostre przyprawy |
produkty smażone w głębokim tłuszczu |
pizza |
Nietolerancja laktozy
Nietolerancja laktozy może odgrywać pewną rolę w wywoływaniu dolegliwości u osób z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego. Badania wskazują, że występowanie nietolerancji laktozy u osób z IBS nie wydaje się być częstsze niż w populacji osób zdrowych, jednak osoby te częściej zgłaszają się do lekarza z takimi dolegliwościami. U osób z objawami IBS laktoza może nasilać dolegliwości chorobowe, ponieważ mogą one reagować silniej na podobną ilość wytworzonych gazów w jelitach.
Kawa
Kawa zawiera 1-2% kofeiny, oprócz innych substancji czynnych, i może spowodować wystąpienie biegunki niezależnie od podanej dawki. Jedna filiżanka kawy może stymulować motorykę jelit u znacznego odsetka zdrowych osób, a tę właściwość wykazuje zarówno kawa zawierająca kofeinę, jak i bezkofeinowa. Zwiększa ona również wydzielanie soków żołądkowych i jelitowych.